De Vliegenier

Nederlands Centrum voor Amateurtheater
Uit de beschrijvende catalogus jrg. 1992
 

De vliegenier
WANDA REISEL

Toneelspel
Uitgave: International Theatre & Film Books / Carrousel
Duur: avondvullend
Bezetting: 2 vrouwen, 3 mannen
Locaties: 1
Trefwoord: gezin; identiteitscrisis;
 
Korte inhoud:
Met de Kerstdagen en Oud en Nieuw komt traditiegetrouw het gezin Grading bijeen in het verwaarloosde en vervallen familiepension hoog in de bergen. Onder supervisie van de moeder, de pensionhoudster, wordt de eetzaal gedekt voor de te verwachten gasten, die echter nooit komen opdagen. De kerstperiode wordt dus een jaarlijkse gezinsreünie, die door de kinderen ervaren wordt als een allerlamlendigste tijd. De kinderen zijn maatschappelijk redelijk geslaagd: pianiste, acteur, hersenonderzoeker. Zij hebben zich echter nooit aan de knellende familieband kunnen ontworstelen en zijn nog steeds op zoek naar hun eigen identiteit, richting en vrijheid. Tegen de suprematie van hun dominante moeder valt niet op te boksen. Van hun vader hebben ze nooit echt afscheid kunnen nemen: hij werd in de muziekkamer van het pension op onopgeloste wijze achter zijn piano vermoord, voordat zij met hem een volwassen relatie konden opbouwen. Het beeld dat zij van hun vader hebben is een tamelijk geïdealiseerd, maar het leeft niet echt voor hun:
'Als iemand dood is, bevriest-ie in je hoofd, hij is er wel, maar hij beweegt niet meer.' (...) 'Soms heb ik de pest in, dat je iemand die dood is, meer kan missen, dan iemand die nog leeft. Dan denk je daaraan en dan wil je met je hand iets vasthouden, je opent je hand en je grijpt maar je pakt lucht / je hebt niks.'

De emotionele stuurloosheid van de kinderen wordt nog vergroot door de plotselinge komst van een vliegenier, die letterlijk en figuurlijk uit de lucht komt vallen met zijn kist. Hij biedt de dochter aan een kind bij haar te verwekken, hij attendeert een van de zoons op zijn mogelijke homoseksualiteit, hij komt tegemoet aan de seksuele verlangens van de moeder. De vliegenier is een evenwichtig, vastberaden en 'bevrijd' man en wordt de afstandelijke getuige van het gezins-debacle.
Vliegenier: 'Een familie kent geen hoofdpersoon dat is de ramp niemand is bereid de schuld op zich te nemen dus duister is op wie dit alles afgewenteld moet. Want wat gebeurd is wil een plaats veroveren in de hoofden van de mensen; ik ben slechts een passant vul voor mij in wat u wilt.'

De angsten die de dood van hun vader bij ieder van de kinderen heeft achtergelaten, moeten bezworen worden. Zij proberen de moord te reconstrueren in de hoop de dader te kunnen aanwijzen, maar dit mislukt. Als ze suggereren dat hun moeder wel eens de moordenares zou kunnen zijn, onthult deze uit wraak dat zij elk een andere vader hebben en dat geen van drie een kind van de vermoorde man is. Deze ontluistering van de vader-figuur roept een onontkoombare reactie op: de moeder wordt vermoord. Na zo met hun verleden te hebben afgerekend staan de kinderen aan het begin van een nieuw leven. Maar of zij zich uit het emotionele drijfzand zullen weten te redden...?

Thema:
Het afrekenen met het verleden, met name met de verstikkende gezins(ver)banden, is een voorwaarde om je eigen identiteit te kunnen bepalen en als bevrijd en vrij mens je eigen weg in te kunnen slaan.

Structuur:
Volgens de tekstuitgave bestaat 'De vliegenier' uit een proloog en drie bedrijven, die weer onderverdeeld zijn in scenes, respectievelijk 12, 16 en 1. Men kan even goed zeggen dat het stuk bestaat uit 30 korte tot ultra-korte scenes, die zich afspelen in één ruimte (de eetzaal van het pension) en de tijdsperiode omspannen van de nacht voor de dag voor Kerstmis tot en met de ochtend van Nieuwjaarsdag. De scenes vertellen geen doorlopend verhaal; de overgang van de ene naar de andere scene wordt niet bepaald door het komen of gaan van een personage. De scenes zijn losse, geïsoleerde fragmenten met een wisselende personage-bezetting; alle scenes bijeen maken de legpuzzel min of meer compleet.
Wanda Reisel schrijft zeer korte, staccato zinnetjes, die zeer precieus en opzettelijk van formulering zijn. Het taalgebruik geeft de personages iets geconstrueerds, bijna iets steriels mee. Men kan zeggen dat de verbale begaafdheid van de personages tegelijkertijd aantoont hoe onbegaafd ze zijn in het uiten van emoties. Het taalgebruik suggereert dus veel, maar is ook verhullend. Of, zoals de vliegenier het zegt: 'Met mooie zinnen alleen kom je er niet.'

Personages:
Fenna Grading, de jongste, pianiste
Ardaan Grading, de middelste, acteur
Richter Grading, de oudste, hersenonderzoeker
Bella Grading, moeder, pensionhoudster
De vliegenier

Achtergrond-informatie:
Wanda Reisel (1955, Cura‡ao) volgde een regisseursopleiding en is zich daarna met het schrijven bezig gaan houden. Haar eerste toneelstuk 'Ansichten' werd in 1984 gespeeld door Toneelgroep Baal. Daarna schreef ze 'Echec' (1987) en 'Op de hellingen van de Vesuvius' (1989). Haar prozadebuut 'Jacobi's tocht' (twee novellen) verscheen in 1986, twee jaar later gevolgd door de roman 'Het blauwe uur'. Wanda Reisel over toneel schrijven:
'De toneelschrijver suggereert. Het belangrijkste van zijn stuk is het onderliggende geheim. Dat wat niet uitgesproken wordt. Het is dat wat de acteur in beweging zet, wat de regisseur prikkelt, wat het publiek geboeid laat zijn. Het is het ongrijpbare dat 'ergreift', pakt.(...) Niets is dodelijker dan een waterdichte verklaring, opperbest voor het genezen van buikgriep maar dodelijk voor de kunst.(...) De toneelschrijver suggereert. De toneelschrijver geeft geen antwoorden.' (Uit: 'In de gesloten kamers van de ziel'. Toneel Theatraal nr.5, mei 1986).

'De vliegenier' ging in het seizoen 1989/1990 in premiere bij 'Theatergroep Carrousel' onder regie van Lidwien Roothaan.
Over 'De vliegenier' en Reisels andere stukken kan men lezen in Dirkje Houtmans artikel 'Heimwee van Wanda Reisel', Toneel Theatraal nr. 6, juni 1990.

'Ansichten' (NCA-nr. 4902) is opgenomen in de NCA-repertoirebibliotheek ‚n in de Beschrijvende Catalogus.

P.v.d. G.
NCA 6144